Na een lange tijd pakken we toch nog onze artikelenreeks over Romeinse plaatsen in Nederland op voor een supplement – een plaats die zelfs niet vermeld staat in onze Romeinse reisgids, ondanks dat er wel een kans is op het bestaan ervan. Giricaemium, een Romeinse vesting in het noorden van Nederland, heeft ongetwijfeld bestaan. De vraag is vooral waar, want hoewel Romeinse forten in het noorden van ons land erg zeldzaam zijn, maakt dat ze niet per se vindbaar.
Giricaemium wordt genoemd op de beroemde schrijfplank van Tolsum. Deze schrijfplank is een tabula (een tablet van bijenwas) met daarop een schuldbekentenis. Een onbekend persoon bekent in de tekst een geldbedrag schuldig te zijn aan een zekere Carus, de slaaf van een dame genaamd Julia Secundia. De tekst moet geschreven zijn in 29 na Chr., want hij vermeldt het consulschap van Gaius Fufius Geminius. Als getuigen van de lening worden een paar militairen genoemd: Titus Cassius, de tribuun van Legio V, een Bataafse auxiliair genaamd Miunnius en een andere slaaf van Secundia genaamd Caturix. De lening is volgens de tekst op 23 februari dat jaar gedaan op een plaats die Giricaemium heet. (Al is het ook geopperd dat het hier zou gaan om een stam die de Giricaemi genoemd wordt.) Er zijn wat interessante zaken wat deze datering en informatie betreft. Om te beginnen vond de transactie plaats in 29 na Chr., het jaar na de opstand van de Friezen en de Romeinse nederlaag in het Woud van Baduhenna. Dit impliceert dat de Romeinen hun controle over het Friese gebied misschien gedeeltelijk herwonnen hadden of zelfs nooit waren verloren. Handelscontacten waren sowieso normaal, maar dat er militairen als getuigen optreden, waaronder een vrij belangrijke, geeft de indruk dat er toch meer vaste voet aan de grond was dan je zou denken. Het is wel bekend dat Corbulo in 47 na Chr. naar het land van de Friezen trok, alwaar hij de inheemse leiders afzette en een Romeins bestuur in het leven riep, compleet met een civitas Frisionum. Dit mag van korte duur zijn geweest (keizer Claudius wenste geen expansie boven de Rijn) maar Legio V was destijds nog altijd gelegerd in Vetera en nam deel aan de veldtocht van Corbulo.
De locatie van Giricaemium is onduidelijk, maar Winsum is vandaag de dag een populaire kandidaat. Een fort wordt hier al lange tijd vermoed, omdat er in de 19e eeuw al opvallend veel Romeins materiaal gevonden werd op de terp Bruggeburen. Eind 20e eeuw kwamen hier ook nog resten van amforen tevoorschijn, van het soort dat het Romeinse leger gebruikte. Verdere vondsten zijn aardewerk uit Pompeii en munten die speciaal geslagen werden voor de Romeinse troepen die in decennia vlak voor en na het begin van de jaartelling naar de Elbe trokken. Er is zelfs een zilverschat van 6,5 kg gevonden in Winsum. De schat ging jammer genoeg verloren, maar alle vondsten bij elkaar is het duidelijk dat hier meer aan de hand is dan gewoon wat handelswaar of spaarcenten van een huurling. Winsum lag in de tijd van de veldtochten in Germania waarschijnlijk niet ver van de Middelzee, de zeearm tussen Westergo en Oostergo. De Romeinse vondsten duiden dus op een militair punt op deze strategische plaats. Toch zijn er ook veel inheemse voorwerpen gevonden. Niet vreemd, want een Romeins fort was vaak een knooppunt van handel en op deze afgelegen plaats was het wellicht ook het hoofdkwartier van de belastinginning.
Het castellum te Winsum is niet gevonden, maar als het er werkelijk was, is het waarschijnlijk al in de tijd van Drusus gebouwd: het is bekend dat de veldheer in het najaar van 12 v. Chr. een garnizoen plaatste op de kust in het land van de Friezen. Rond die tijd vonden ook de veldtochten naar het noorden, dus naar de Elbe plaats. Wellicht is het fort daarna, net als Flevum, in gebruik gebleven om enige controle op de Friese handel te houden en er belastingen te innen, want hoewel de Friezen misschien niet rechtstreeks door de Romeinen bestuurd hebben, hadden zij in deze periode nog duidelijk een vazalstatus die hen schatplichtig maakte. Als Giricaemium de opstand van 28 na Chr. overleefde, zou dat kunnen betekenen dat het kort hierna opnieuw in gebruik was of dat de opstand vooral tot Noord-Holland beperkt was. Zeker weten doen we dat niet. Wel staat het vast dat als Giricaemium in 47 na Chr. nog in gebruik was, het daarna waarschijnlijk ontruimd werd. Corbulo’s annexatie van de Friezen en zijn dreigende oorlog met de Chauken werd door keizer Claudius niet gewaardeerd, waarop Corbulo opdracht kreeg om al zijn troepen achter de Rijn terug te trekken. Het fort bij Velsen is in die periode duidelijk opnieuw ontruimd. Giricaemium trof waarschijnlijk hetzelfde lot. Hoewel de Friezen nog vaak als bondgenoten of vazallen fungeerden, was er geen sprake meer van militaire bezetting.
