Troje – Romeinen.info

De Stichting van de Stad (771 t/m 753 v. Chr.)

Volgens de mythen en legenden over het ontstaan van Rome, stamden de stichters van de stad af van Aeneas en daarmee weer van de goden. Aeneas’ zoon Ascanius liet het door Aeneas gestichte Lavinium uiteindelijk aan zijn stiefmoeder Lavinia over, terwijl hijzelf de nieuwe stad Alba Longa stichtte, 19 kilometer ten zuidoosten van de plek waar Rome gesticht zou worden. Volgens Vergilius werd Ascanius ook wel Iulus genoemd – dit ter bevestiging van de claim dat het Julische huis van keizer Augustus af zou stammen van Aeneas. Als koning van Alba Longa werd hij opgevolgd door Silvius, volgens de ene versie van het verhaal zijn zoon maar volgens de andere versie zijn halfbroer, die door Lavinia voor hem in het woud verborgen werd, wat hem de naam Silvius (Silva = bos) opleverde. Na een dispuut over Ascanius’ opvolging werd Silvius als kleinzoon van Latinus tot koning verkozen, terwijl Ascanius’ zoon Julus het hogepriesterschap kreeg. De opvolgers van Silvius namen allemaal zijn naam aan als cognomen.

Romulus en Remus zouden zijn verwekt door de god Mars. (Beeld uit de 1e eeuw, gevonden bij het Forum van Nerva.)

De twaalfde koning van Alba Longa, Procas, had uiteindelijk twee zoons. Toen hij stierf verdeelde hij zijn nalatenschap: zijn troon liet hij na aan zijn oudste zoon Numitor maar zijn rijkdommen aan de jongste zoon Amulius. Dat bleek een misrekening, want Amulius aasde op de troon en wist zijn rijkdommen aan te wenden voor een staatsgreep. Numitor werd afgezet en verbannen, zijn zoons werden gedood en zijn dochter Rhea Silvia werd gedwongen om Vestaalse Maagd te worden, zodat Numitor geen mannelijke erfgenamen zou krijgen. Toen Rhea Silvia een tweeling bleek te hebben gekregen – naar eigen zeggen van de oorlogsgod Mars – werd zij zoals elke Vestaalse Maagd die niet meer rein bleek gruwelijk gestraft: met gebonden handen en voeten werd zij in de Tiber geworpen. De riviergod redde echter haar leven en nam haar tot vrouw.

rubens — Faustulus ontdekt Romulus en Remus in veilige handen van de wolvin. Riviergod Tiberinus en Rhea Silvia kijken met een gerust hart toe. (Schilderij door Peter Paul Rubens.)

Dat verklaarde ook de redding van de baby’s, die op last van Amulius in een mand in de rivier werden geworpen. Amulius had opdracht gegeven de kinderen te verdrinken, maar zijn dienaren kregen last van hun geweten en lieten de tweeling in een mand wegdrijven. De riviergod had het goed met hen voor, zodat de Tiber buiten zijn oevers trad en zich daarna naar zijn bedding terugtrok: het mandje belandde zo op de oever, onder een vijgenboom. Daar werden de baby’s gezoogd door een wolvin, die als de Lupa Capitolina nog steeds als symbool van Rome geldt. Niet lang daarna werden ze gevonden door de herder Faustulus en zijn vrouw Acca Larentia, die de tweeling opvoedde als zijn eigen zoons. Toen één van hun twaalf zoons stierf nam Romulus zijn plaats in bij de jaarlijkse ceremonie rondom de akkers.

Altaar uit Ostia waarop de herders (herkenbaar aan hun staf) Romulus en Remus bij de wolvin ontdekken. Tiberinus kijkt toe.

Uiteindelijk kwam het alsnog tot een confrontatie met Amulius. Bij het hoeden van de kuddes kwamen Romulus en Remus in botsing met de herders van hun oudoom, waarop Remus gevangengenomen werd en voor Amulius werd geleid. Romulus slaagde erin om een militie van herders te verzamelen viel Alba Longa aan. Amulius werd in dit conflict gedood, maar niet alvorens Remus herkend te hebben. De tweelingbroers gaven de troon van de stad terug aan hun grootvader Numitor. Zij besloten echter ook met hun volgelingen een nieuwe stad te stichten, vlakbij de plaats waar Faustulus hen jaren geleden gevonden had. Daarbij kwam er voor het eerst een scheur in hun relatie. Romulus wilde de stad stichten op de Palatijnse heuvel, terwijl Remus de voorkeur aan de Aventijnse gaf. Ook werden zij het niet eens over wie de stad zou leiden.

Een Romeinse augur of vogelwichelaar, toga over het hoofd en lituus in de hand. Vogelwichelarij was zeer gebruikelijk bij de Romeinen. — Een Romeinse *augur* of vogelwichelaar, toga over het hoofd en *lituus* in de hand. Vogelwichelarij was zeer gebruikelijk bij de Romeinen.

Zij besloten hun meningsverschil te beslissen aan de hand van vogelwichelarij. Dat loste uiteindelijk echter helemaal niets op: Remus zag vanaf de Aventijn zes gieren, maar Romulus zag er vervolgens twaalf vanaf de Palatijn. Remus zag dus als eerste een voorteken, maar Romulus zag een groter teken. Het resultaat was dat de partijstrijd nog feller oplaaide. Romulus begon met zijn volgelingen een muur of greppel aan te leggen rondom de Palatijn. Remus zou de stad bespot hebben door over het nog erg lage muurtje heen te springen, waarna Romulus hem doodde met de woorden dat het iedere binnendringende vijand zo zou vergaan. Volgens andere versies van het verhaal werd Remus niet door zijn broer gedood, maar door diens rechterhand. Romulus liet zijn broer in elk geval op berouwvolle wijze begraven.

Via een ingewikkelde stamboom gingen Romulus' voorouders terug op de oergoden. Bekende namen zijn Dardanus, de stamvader van de Dardanen of Trojanen, Ilus en Tros, de naamgevers van Troje of Ilion, en koning Priamus van Troje. Volgens Geoffrey van Monmouth was Brutus van Troje de eerste koning van Brittannia en de naamgever van het eiland. — Via een ingewikkelde stamboom gingen Romulus’ voorouders terug op de oergoden. Bekende namen zijn Dardanus, de stamvader van de Dardanen of Trojanen, Ilus en Tros, de naamgevers van Troje of Ilion, en koning Priamus van Troje. Volgens Geoffrey van Monmouth was Brutus van Troje de eerste koning van Brittannia en de naamgever van het eiland.

Hiermee was de stad Rome gesticht, genoemd naar haar eerste koning. Dit zou hebben plaatsgevonden op 21 april 753 v. Chr. Tegenwoordig viert men in Rome op 21 april Dies natalis Romae, ofschoon de datum van 21 april natuurlijk onmogelijk aantoonbaar is. Wat het jaartal 753 v. Chr. betreft: dit is zowel te vroeg als te laat. Te laat omdat de heuvels rondom de moerassige dalen van de Tiber al rond 1000 v. Chr. bewoond werden door stammen van vissers en boeren. Tegelijkertijd is het jaartal te vroeg omdat Rome waarschijnlijk pas anderhalve eeuw later een echte fatsoenlijke stad begon te worden. In de mythe van Romulus en Remus beroepen de Romeinen zich op een soort heilige band met de Tiber en op goddelijke interventie bij de stichting van de stad. De eerste koning is een halfgod, met al even halfgoddelijke voorouders, terwijl Rhea Silva voor hetzelfde geld gewoon “zondig” geweest was. Het zogen door een wolvin is niet minder dubbelzinnig: lupa kan namelijk ook staan voor een prostituee.

De val van Troje verbonden aan de stichting van Rome

De eeuwen waarin Rome nog niet veel meer was dan een stadstaat, zijn van oudsher gehuld in mythen en legenden. Menig adellijk geslacht beweerde dat zijn bloedlijn terugging op een godheid of op een grote mythologische held. Het Julische huis beweerde qua afstamming terug te gaan op Aeneas, die niet alleen een zoon was van de godin Venus, maar ook een Trojaanse prins en voorvader van de stichters van Rome.

Porceleinen afbeelding van het wereldberoemde Paris-oordeel (Capitolijns Museum, Rome). De mythe van de Trojaanse oorlog werd in verband met de stichting van Rome gebracht.

De legende over de Trojaanse oorlog is vooral bekend geworden door het aloude epos Ilias, toegeschreven aan de Ionisch-Griekse dichter Homerus. Het stuk beschrijft een gedeelte van het tiende jaar van de oorlog en beschrijft met name een conflict tussen de Myceense koning Agamemnon, die de Griekse coalitie leidt, en de vrijwel onkwetsbare kampioen Achilles. In tegenstelling tot wat velen denken bevat de Ilias overigens niet de afloop van de oorlog: dit wordt pas in een flashback omschreven in de Odyssee, het verhaal van de zwerftochten en thuiskomst van de Griekse held Odysseus. De Trojaanse oorlog was uitgebroken naar aanleiding van de bruiloft van de menselijke Peleus en de zeenimf Thetis. Eris, de godin van de tweedracht, was in tegenstelling tot tal van andere goden en godinnen niet uitgenodigd. Als wraak verscheen zij op het feest en wierp een gouden appel met het opschrift “voor de mooiste” tussen het gezelschap. De godinnen Hera, Pallas Athena en Aphrodite eisten alle drie de appel op, maar niemand durfde de keuze te maken. Uiteindelijk verscheen het drietal daarom aan Paris, de zoon van de Trojaanse koning Priamus. Dit is het beroemde Paris-oordeel.

De list met het paard van Troje slaagt door de leugens van de Griek Sinion, die voorwendt dat hij afvallig is. Ook in de Aeneis komt deze passage voor. — De list met het paard van Troje slaagt door de leugens van de Griek Sinion, die voorwendt dat hij afvallig is. Ook in de *Aeneis* komt deze passage voor.

Niets menselijks is de Griekse goden vreemd en dus probeerde het drietal Paris om te kopen. Hera beloofde rijkdom, Athena wijsheid, maar Aphrodites belofte om Paris de mooiste vrouw ter wereld te bezorgen maakte dat zijn keuze op de liefdesgodin viel, tot woede van haar mededingsters. ’s Werelds mooiste vrouw vond Paris jaren later in de vorm van Helena, de gemalin van koning Menelaos van Sparta. Paris schaakte Helena, waarop Menelaos de hulp van zijn broer Agamemnon inschakelde. Het resultaat was een jarenlange oorlog van een coalitie Grieken of Achaeërs tegen de Trojanen of Dardanen. Meerdere goden kozen partij in het conflict, waarbij Hera en Athena uiteraard de Grieken steunden en Aphrodite de Trojaanse stadstaat. Totdat Odysseus de beroemde list van het houten paard bedacht, waarna Troje in de vlammen opging.

Hisarlik is de plaats die men nu doorgaans als Troje of Ilion beschouwd. Het was geen Griekse stad maar stond op den duur wel onder sterke invloed van de Griekse cultuur. Troje VII lijkt de Hettitische stad Wilusa te zijn. Troje VIIa wordt traditioneel als Homerisch Troje gezien.

De stadstaat Troje, ook wel bekend als Ilion (hetgeen de naam van Homerus’ epos verklaart), heeft zeer waarschijnlijk echt bestaan, in het noordwesten van Anatolië (het Turkse schiereiland). De 19e-eeuwse opgravingen van Heinrich Schliemann wijzen traditioneel een groep van ruïnes aan bij de Dardanellen. De meerdere lagen van ruïnes over elkaar maken duidelijk dat de stad meerdere malen verwoest en weer opgebouwd is: de oudste gaat vermoedelijk terug op 3000 v. Chr. Schliemann, meer schattenjager dan wetenschapper, ging er ten onrechte van uit dat deze ruïne het Homerisch Troje was. Qua datering is het waarschijnlijk dat Troje VIIa het is geweest, namelijk tussen 1300 en 1190 v. Chr. Dat lijkt te kloppen met de setting van de Trojaanse oorlog, waarin Mycene een leidende rol heeft: de stad vormde een grote machtsfactor tussen 1400 en 1150 v. Chr.

Aeneas dreigt het onderspit te delven tegen Diomedes. Zijn moeder Aphrodite (Venus) staat achter hem.

Aeneas speelt een bescheiden rol in de Ilias, maar raakt een paar keer lelijk in de knoei. In boek V neemt hij het op tegen Diomedes, de koning van Argos, die er met behulp van Pallas Athena in geslaagd was om Aphrodite te verwonden. Aeneas raakt ook gewond en wordt door Diomedes op een rots geworpen. Aphrodite grijpt echter in en redt hem. Nog driemaal probeert Diomedes Aeneas aan te vallen, maar Apollo weert alle aanvallen af, waarna Aeneas in de burcht van Troje wordt verzorgd door de godinnen Leto en Artemis. Diomedes wordt afgeleid door een fantoombeeld van Aeneas, gecreëerd door Apollo. Wanneer Aeneas later in de strijd overweegt om Menelaos te bevechten ziet hij hiervan af zodra de koning van Sparta versterkingen krijgt. In boek XX probeert hij met Achilles te vechten, maar wordt opnieuw verwond en bijna gedood. De zeegod Poseidon, die eigenlijk aan de kant van de Grieken staat, redt hem echter omdat hij Aeneas persoonlijkheid bewondert, waarna hij Aeneas echter wel aanspoort geen superieure tegenstanders meer te kiezen.

Venus en Anchises (1889-1890) door William Blake. — *Venus en Anchises* (1889-1890) door William Blake.

Over de afkomst van Aeneas wordt door Homerus ook verteld, maar dan in zijn Hymne aan Aphrodite, waarin verhaald wordt hoe de godin alle andere goden, met name Zeus, verliefd laat worden op sterfelijke mensen. Zeus pakt haar terug door haar gevoelens te laten krijgen voor Anchises. Pas na de daad openbaart zij zich aan hem als de godin Aphrodite, maar belooft Anchises te beschermen in ruil voor zijn stilzwijgen. Aeneas wordt na zijn geboorte naar de nimfen op de berg Ida gebracht. Pas als hij vijf jaar oud is wordt hij aan Anchises overgedragen. De legende over Aeneas werd na de tijd van Homerus – het is niet exact duidelijk wanneer deze dichter geleefd heeft, als hij al echt als één persoon bestond, maar men denkt aan ca. 850 v. Chr. – voortgezet en kwam zoals veel Griekse mythen en sagen ook bij de Romeinen terecht.

Vergilius leest de Aeneis voor aan Augustus, Octavia en Livia (1790-1793), door Jean-Baptiste Wicar. Zoals de schilder het hier voorstelt is het epos zo indrukwekkend dat het dames doet flauwvallen. — *Vergilius leest de* Aeneis voor aan Augustus, Octavia en Livia (1790-1793), door Jean-Baptiste Wicar. Zoals de schilder het hier voorstelt is het epos zo indrukwekkend dat het dames doet flauwvallen.

De beroemdste Romeinse schrijver die Aeneas behandeld heeft is Publius Vergilius Maro, die leefde van 70 t/m 19 v. Chr. Vergilius maakte deel uit van een kring van dichters die was verzameld door Maecenas, een vriend en vertrouweling van keizer Augustus. Maecenas ondersteunde de dichters financieel onder de voorwaarde dat zij in ruil keizer Augustus in een positief daglicht stelden. Een soort propagandamachine dus. Dat is te merken, want in de Aeneis, het verhaal van Aeneas’ zwerftochten na de Trojaanse oorlog, aarzelt Vergilius niet om meerdere lofprijzingen aan de keizer te verwerken. Jupiter voorspelt de geboorte van Augustus en zijn rol als “redder” van de Romeinse republiek. De Aeneis is opgesteld als een nationaal epos, waarin de oorsprong van Rome wordt teruggevoerd op de goden. Aeneas is de zoon van Venus (de Romeinse equivalent van Aphrodite) en wordt neergezet als de ideale stamvader van het Romeinse volk. Het is vast niet zonder reden dat deze bijfiguur uit de Ilias zo’n grote rol speelt bij de Romeinen, want in plaats van de heldhaftigheid van de oude Griekse helden toont Aeneas meer tekenen van het Romeinse pietas, wat alle ideale kwaliteiten omvat zoals vaderlandsliefde en bescheidenheid. Er wordt een directe bloedlijn gesuggereerd tussen Aeneas en keizer Augustus, die daarmee ook als afstammeling van de goden wordt neergezet.

Aeneas' vlucht uit Troje (1598) door Frederico Barocci. De door Anchises gedragen voorwerpen stellen de beeldjes van de Laren en Penaten voor. — *Aeneas’ vlucht uit Troje* (1598) door Frederico Barocci. De door Anchises gedragen voorwerpen stellen de beeldjes van de Laren en Penaten voor.

In de Aeneis wordt duidelijk dat niet alle Trojanen werden gedood of tot slaaf gemaakt na de val van Troje. Aeneas heeft van de goden het bevel gekregen om de stad te ontvluchten en de vluchtelingen te leiden. Zeer beroemd is dan ook het beeld van Aeneas die het brandend Troje uitvlucht met zijn oude vader Anchises op de rug (Anchises was kreupel geworden nadat hij toch had opgeschept over zijn affaire met Venus en Jupiter hem voor straf een bliksemschicht op zijn voet had geworpen) en zijn zoontje Ascanius aan de hand. Ascanius, ook wel Julus genaamd, zou de voorouder zijn van het Julische huis en dus van keizer Augustus. Een extra Romeins element in de vlucht van Aeneas is het meedragen van de Laren en Penaten, de huisgoden: deze naamloze goden, vaak voorgesteld als de voorouders van de familie, zijn veel eerder een Romeins dan een Grieks verschijnsel. Zijn vrouw Creusa overleeft de val van Troje niet, maar haar schim drukt Aeneas op het hart dat het zijn lot is om een nieuwe stad in het westen te stichten.

De zwerftocht die Aeneas en de zijnen volgens Vergilius aflegden.

Na hun vlucht uit Troje beleven de Aeneaden onderweg allerlei avonturen, zoals een confrontatie met de Harpijen, ontmoetingen met zieners en sibillen, die nog meer grootheid voorspellen, en een snelle ontsnapping van het Cyclopeneiland, waar zij de blind geworden Polyphemus zien en een achtergebleven bemanningslid van Odysseus redden, waarmee de nobelheid van de personages duidelijk wordt neergezet. De oude Anchises overlijdt kort daarna Onderwijl heeft Juno (de Romeinse equivalent van Hera) nog steeds allerminst het beste voor met de Trojanen en doet wat zij kan om de toekomstige grootheid te verhinderen. Zij slaagt er uiteindelijk in om Aeolus, de god der winden, om te kopen zodat hij al zijn stormen loslaat op de schepen van de Aeneaden. Dat doet hen verspreid belanden in Noord-Afrika, waar ze uiteindelijk vriendelijk ontvangen worden door Dido, de koningin van Carthago. Voorlopig lijkt Aeneas rust gegund. Venus, die Dido niet vertrouwt, zorgt ervoor dat de koningin verliefd wordt op Aeneas, wat Juno ook wel bevalt. Eind goed al goed? Nou…

Wordt vervolgd…

Caracalla, “zorg voor het leger en bekommer je niet om de rest”

Septimius Severus was één van de weinige keizers die door zijn zoons werd opgevolgd. Op zijn sterfbed zou hij zijn zoons hebben aangeraden om vooral het leger goed te verzorgen en niet naar alle anderen om te kijken. En om eendrachtig te zijn. Dat laatste advies zou niet lang ter harte genomen worden, het eerste des te meer. Zoon Lucius staat zelfs bekend onder een bijnaam die naar een militair kledingstuk verwijst: Caracalla.

Verder lezen Caracalla, “zorg voor het leger en bekommer je niet om de rest”